Verontreiniging Berkel: 'Combinatie van factoren'
AlgemeenLOCHEM/BORCULO – De breuk in de persleiding, die een jaar geleden zorgde voor een ernstige verontreiniging van de Berkel, is ontstaan door een curieuze samenloop van omstandigheden. De calamiteit heeft 9 ton gekost; maatregelen om herhaling te voorkomen nog niet meegerekend. De betrokken partijen treden nu eensgezind naar buiten. In plaats van met de schuldvraag bezig te zijn willen ze vooral lessen trekken uit de gebeurtenis.
Door Henri Bruntink
De persleiding brak op 4 november 2018 en kostte duizenden vissen het leven door zuurstofgebrek. Het Waterschap Rijn en IJssel (WRIJ), FrieslandCampina en aannemer Pannekoek GGW uit Vaassen, die de persleiding heeft aangelegd, nemen elk hun verantwoordelijkheid om herhaling te voorkomen. "We hebben veel geïnvesteerd in verbetering van de ecologie van de Berkel. De gebeurtenissen van vorig jaar deden dan ook heel veel pijn. Daar heb ik wel eens slecht van geslapen. Dit mag niet weer gebeuren. De rivier is onze core-business en we beschouwen het echt als 'ónze Berkel", aldus directeur Rudi Gerard van het Waterschap.
Drie hoofdoorzaken
Er speelden grofweg drie zaken een rol. Bij de aanleg in 2012 is in een koppeling tussen twee leidingdelen een zwakke las ontstaan. Bij FrieslandCampina in Lochem en Borculo ontstonden norm-overschrijdende pieken in de zuurtegraad van het reinigingswater dat door de leiding wordt gestuurd. Het waterschap zag de gasvorming, van onder meer methaan, in de leiding oplopen en besloot de druk in de leiding op te voeren zodat dit potentieel explosieve gas bij de waterzuivering in Zutphen gecontroleerd kon ontsnappen.
Gasvorming is op zich normaal, maar doordat de automatische ontluchtingspunten niet goed werkten door verontreiniging liep de hoeveelheid gas te ver op. De ontluchtingspunten slibden onder meer dicht door zogeheten 'koolkiezel' dat vrijkomt bij het productieproces van FrieslandCampina in Borculo. Het waterschap heeft het ontluchtingssysteem inmiddels vernieuwd en verbeterd.
TNO-onderzoek
TNO onderzocht de calamiteit in technische zin en advies- en ingenieursbureau Witteveen+Bos bekeek of de calamiteit goed is aangepakt toen het zich ontrolde. Beide onderzoeken vonden plaats in opdracht van WRIJ, FrieslandCampina en aannemer Pannekoek.
De laatstgenoemde gaat alle zestien soortgelijke koppelingen in de zeventien kilometer lange persleiding van Borculo via Lochem naar Zutphen onderzoeken. Hoe dat moet is nog niet duidelijk. Ze overal opgraven ligt niet voor de hand, omdat dit het risico op nieuwe problemen vergroot. Overigens heeft het waterschap in maart al getrainde speurhonden ingezet die het hele traject van de persleiding hebben 'besnuffeld'. Ze zijn toen niet aangeslagen op lekkages.
Friesland Campina gaat volgend jaar een nieuwe installatie van zo'n miljoen euro bouwen die nieuwe pieken in de zuurtegraad moet voorkomen. Plantmanger Arjan Voermans van FrieslandCampina in Lochem legt uit: "Bij het reinigen van onze installaties gebruiken we een sterk verdund reinigingsmiddel. Daardoor komen veel melkresten vrij en dat zorg voor pieken in de zuurtegraad. De nieuwe installatie moet ervoor zorgen dat ons afvalwater altijd voldoet aan de normen."
'Noodpijp' richting Haarlo
Daarnaast wordt nagedacht over de aanleg van een persleiding tussen de vestiging van FrieslandCampina in Borculo en de rioolwaterzuivering in Haarlo. Op die manier kan, in geval van een calamiteit, bij wijze van spreken een knop worden omgezet zodat het afvalwater de andere kant opgaat. Het zuivelbedrijf en het waterschap bekijken momenteel met de gemeente Berkelland en de Omgevingsdienst Achterhoek of er een zogeheten koppelleiding kan worden aangelegd. Dat is een kostbare operatie.
Aanpak in orde
Het bureau Witteveen+Bos vindt dat de calamiteiten-organisatie van het waterschap 'effectief, gestructureerd en adequaat' was. Het waterschap heeft het betrokken gedeelte van de Berkel zo snel mogelijk ingedamd en het restwater omgeleid naar het nabijgelegen slibdepot van Rijkswaterstaat. In de rivier werden onder andere zuurstofmatten geplaatst, vissen overgeplaatst en dode vis geruimd. Na afloop is de bodemlaag en het water van het getroffen deel van de Berkel ook afgevoerd naar het slibdepot en schoongemaakt. Dit vond plaats van 4 november tot en met 5 december 2018, toen de Berkel weer gewoon kon door stromen.
De zuurstofgraad van het water in de Berkel is sinds december 2018 goed en wordt continu gemonitord door het waterschap. De visstand en de waterinsecten (macrofauna) in de Berkel hebben zich eveneens hersteld. Dit is belangrijk vanwege de ecologische functie van de Berkel: afgelopen jaren heeft het waterschap de rivier heringericht om de natuur en het waterleven te verrijken. Door de breuk stroomde er eiwitrijk restwater in de rivier. Dit zorgde voor zuurstofgebrek in het water, waardoor duizenden vissen in nood kwamen en verplaatst moesten worden. Hiervoor heeft het waterschap dankbaar hulp gekregen van de lokale visverenigingen.
Hulpvaardigheid gewaardeerd
Het Waterschap Rijn en IJssel heeft de hulp van de hengelsportverenigingen uit de gemeente Lochem enorm gewaardeerd. Directeur Rudi Gerard zegt dat door de inzet van vrijwilligers veel vissen konden worden gered. Tijdens de verontreiniging van de Berkel was het zuurstofgehalte te laag en stierven veel vissen.
Ook boeren in de omgeving toonden hun betrokkenheid met de Berkel. Een woordvoerder van FrieslandCampina meldt dat er ten tijde van het incident de nodige telefoontjes binnen kwamen van boeren. "Ze boden spontaan hun medewerking aan voor het geval er gegraven moest worden. 'Dan komen we met de trekker', zo zeiden ze."
