Vrijheid geldt niet voor iedereen
Shaghayegh Marzban is kunstenares, illustratrice en ontwerpster. Toen ik haar voor het eerst ontmoette, maakte ze er vooral veel werk van om het succes van haar man te benadrukken. Nu is Farzad Ariannejad ook niet de minste. Hij is een topfotograaf uit Iran die mondiaal in de prijzen viel met zijn waanzinnig mooie foto’s. Zijn activiteiten als kunstenaar werden door de Iraanse overheid als verdacht gezien. Omwille van de kunst moest hij vluchten en nu verblijven ze in het AZC in Zutphen. Zijn werk is deze zomer te bezichtigen in de expositie ‘Tales of Freedom’ in het Stedelijk Museum Zutphen.
Door Merel Hubatka
Gedrevenheid
Maar zij doet niet onder voor haar man en hoe uitgebreider we elkaar spreken, hoe meer blijkt dat dat totaal geen vanzelfsprekendheid is in haar thuisland.
Haar naam is poëtisch en als Nederlander zul je er even op moeten oefenen; Shaghayegh. Het betekent klaproos in het Farsi. Shaghayegh Marzban liep in haar professionele leven eveneens tegen veel grenzen op in Iran. Ambitie, gedrevenheid en een vrouw zijn vormen een moeizame combinatie in dit land.
Ze begint te vertellen dat haar vader ruimdenkend is, waardoor het haar gegund is om zich te ontwikkelen, te studeren en pas laat te trouwen uit liefde. Het jong uithuwelijken van meisjes is lang gebruikelijk geweest, maar dat begint gelukkig langzaam te veranderen. Shaghayegh ging naar de universiteit en studeerde ‘Fashion design’ en ‘Graphic Illustration’. Ze las veel, bij voorkeur over sterke vrouwen die haar tot voorbeeld konden zijn, zoals Frida Kahlo. Ze bezocht exposities, schilderde, zong, genoot van muziek en ontwikkelde zich tot de mooie, zelfbewuste vrouw die ze nu is.
Zeventien jaar werkte ze als illustrator van kinderboeken en als ontwerper voor grote bedrijven, zoals oliemaatschappijen en reclamebureaus. Soms was ze de enige vrouwelijke werknemer, soms gaf ze leiding aan vrouwelijke administratief medewerksters. Dan werd het met argusogen gevolgd of ze hen niet op zou ruien met haar onafhankelijke geest. Geregeld liep haar dienstverband ten einde omdat ze het niet vanzelfsprekend vond dat een vrouw veel minder verdient dan een man voor hetzelfde werk. Ook kwam ze het vaak tegen dat haar baas zich zonder kennis van zaken met de inhoudelijke, kunstzinnige kant van haar werk bemoeide, iets waar ze niet van gediend was. Vaak bespeurde ze jaloezie en ongemak, enkel vanwege het feit dat ze een vrouw is die haar werk serieus neemt.
Problemen
Het is bijna niet voor te stellen dat deze vrouw haar mooie lange haar niet mocht laten zien, dat deze vrouw werd opgepakt en vastgezet omdat de huid van haar enkels te zien was. Zich hieraan conformeren is duidelijk niet gemakkelijk geweest, maar ze sprankelt van creativiteit en heeft zich haar werklust niet laten ontnemen.
‘Ik werkte van negen tot vijf,’ vertelt ze ‘en daarna sloot ik me de hele nacht op in het atelier bij mijn vader om te schilderen. Soms sliep ik helemaal niet. Ik heb veel geëxposeerd, maar het thema in mijn schilderijen is meestal vrouwelijkheid. Hierdoor waren er altijd problemen met de overheid. Soms waren al mijn schilderijen vlak voor de opening verdwenen. Dan stonden de gasten al klaar en kon het niet doorgaan.
Na mijn huwelijk met Farzad werden de problemen steeds groter. Zijn werk is niet politiek maar documentair, toch werden we gevolgd en werden er regelmatig onverwachte invallen gedaan in ons huis waarbij veel kapot werd gemaakt. Dan stonden er ineens acht grote mannen in de kamer, terwijl ik alleen thuis was. Ze maakten de dure apparatuur van Farzad stuk en zetten een mes in een schilderij van mij omdat daarop de blote hals van een vrouw te zien was. Toen vreesde ik voor mijn leven.’
Strenge regels
Uit haar verhalen spreekt steeds haar eigen verbazing. Haar sterke rechtvaardigheidsgevoel maakte dat ze zich niet vanzelfsprekend aanpaste aan de heersende cultuur. Waarom mag je je als vrouw niet laten zien? Waarom verdien je veel minder? Waarom word je opgepakt als je te veel make up draagt? Waarom bemoeit de overheid zich met kunst? Dat is toch geen politiek? Waarom mogen vrouwen alleen muziek maken in een achtergrondkoor met een man ervoor? Het is zo absurd dat ze er bijna een beetje om moet lachen.
Ze is zich er wel van bewust dat het leven veel gemakkelijker is als je minder kritisch en gedreven bent. ‘Als je het vooral leuk vind om te koken voor je gezin en een dienende rol te vervullen als vrouw, dan heb je een prima leven in Iran. Ik wil te veel en dat gaf doorlopend problemen. Wat ik wil heeft wat mij betreft niets met politiek te maken, maar met de mooie dingen van het leven.’
Verbazing
In Nederland verveelt ze zich en mist haar professionele leven, maar los daarvan kijkt ze verrast om zich heen naar de vrijheid die de Nederlandse vrouw heeft. Vrijheid om te werken, te musiceren, zich als kunstenaar te uiten, zich te ontwikkelen, luidop te lachen, vrijheid om zichzelf te tonen aan de wereld op de manier die ze zelf willen. Vrijheid is een groot goed en het gesprek met Shaghayegh maakt duidelijk dat het iets is wat we mogen koesteren in dit land.
Houd haar in de gaten. Ze exposeerde al in Dronten, in Zutphen ging een geplande expositie van haar niet door, maar zodra de regels rondom samenkomsten versoepelen zal ze een nieuwe expositie organiseren.