Expositie eert 18e-eeuwse vrijheidsstrijder
AlgemeenGORSSEL - In het Tramstation (achter museum MORE) in Gorssel is een expositie te zien rond politicus Joan Derk van der Capellen (1741-1784). “Hij was de Pieter Omtzigt van zijn tijd.”
Door Sander Grootendorst
“Waar je die auto over de parkeerplaats ziet rijden, daar stond de graftombe. Restanten bevinden zich nog in de grond.” Vanuit het Tramstation in Gorssel, sinds tien jaar het onderkomen van historische vereniging De Elf Marken, wijst Henk Hietbrink naar de open ruimte tussen dit gebouw en museum MORE. Jo(h)an van der Capellen en zijn echtgenote Hildegonda Anna Bentinck hebben daar in de achttiende eeuw begraven gelegen. Maar prinsgezinde Zutphenaren maakten er een eind aan, ze bliezen het graf van de patriot Van der Capellen op. De stoffelijke resten konden net op tijd worden overgebracht naar de kerk in Gorssel.
Het waren heftige tijden in de Nederlanden. Aan leven en dood van Joan van der Capellen is een tentoonstelling gewijd, die zaterdag in het Tramstation werd geopend. Epsenaar Hietbrink richtte de ene helft in: met onder meer een door studenten al eerder gemaakte, voor de gelegenheid aangepaste animatiefilm over de tombe. “Je kunt je het nauwelijks meer voorstellen, maar het was hier toen één groot heidegebied, van Laren tot Almen en van Epse tot Gorssel”, zegt Hietbrink.
Onder een historische prent waarop de tombe is afgebeeld, staat – subtiel met een touwtje verbonden – een overblijfsel van het monument uitgestald. Verder bevat dit deel van de expositie foto’s en andere afbeeldingen van de huizen die in bezit waren van de familie Van der Capellen. Waaronder De Boedelhof in Eefde – menige patriottische bijeenkomst heeft daar plaatsgevonden.
Van de Capellen, exact 280 jaar geleden (2 november 1741) geboren in Tiel, was een belangrijk maar ook omstreden persoon. Zijn ideeën liepen vooruit op de Franse Revolutie en het ontstaan van moderne democratieën, waaronder in de VS: zo stond hij in contact met John Adams, de vrijheidsstrijder die de tweede president van Amerika zou worden. Adams liet zich door Van der Capellen inspireren. “De democratie is in Gorssel begonnen”, grapt een van de aanwezigen zaterdag.
Schokgolf
De andere helft van de tentoonstelling is het werk van Rob de Bree van antiquariaat De Zilveren Eeuw in Zwolle.
Toen Joan in 1784 plotseling overleed – hij had zijn leven lang een zwakke gezondheid – ging er volgens De Bree “een schokgolf door Nederland, vergelijkbaar met die na de moord op Peter R. de Vries. Al stierf Joan dan een natuurlijke dood. Maar de impact was net zo groot”. Het blijkt uit de talloze publicaties die na zijn dood verschenen. Van der Capellen vond het achterhaald en bovendien niet hygiënisch dat mensen van hoge komaf zoals hij in de kerk begraven zouden moeten worden. Vandaar die tombe. Hij joeg daarmee de religieuze autoriteiten op de kast, zij zagen volgens Van Bree Van der Capellens standpunt als “aanval op het geloof.” In samenhang hiermee heeft Van Bree de expositie ook voorzien van documentatie waaruit blijkt hoe in die tijd in z’n algemeenheid werd omgegaan met de dood.
“Dat heeft mede te maken met de aanleiding voor deze expositie”, zegt Van Bree. “Bijna al het materiaal is afkomstig van de Zwolse, van oorsprong Twentse verzamelaar Jan Wigger, die in 2019 is overleden.” Van Bree en Wigger waren bevriend. “Jan was een hele aardige kerel.”
Wiggers zoon Jasper was bij de opening aanwezig. “Na het overlijden hebben we de nalatenschap van mijn vader uitgezocht. De zolder lag helemaal vol. Hij was archivaris van beroep, maar ook vanuit zichzelf verzamelde en bewaarde hij van alles. Voor Van der Capellen interesseerde hij zich zeker ook vanwege diens gedachtengoed.”
Van der Capellens streven naar rechtvaardigheid heeft volgens Van Bree niets aan actualiteit ingeboet. “Hij was de Peter Omtzigt van zijn tijd.” Jasper Wigger: ,,Het is een beetje clichématig, maar toch: Als we niet leren van het verleden, dan gaan we het herhalen. Daarom willen wij de erfenis van Van der Capellen doorgeven.”
