Hoe de kop en kip elkaar weer vonden

LOCHEM – Dagen die zo donker zijn dat hij niet weet hoe ze door te komen en zich afvraagt of het überhaupt nog weer licht zal worden. Niet meer in de auto durven stappen en zelfs de supermarkt op steenworpafstand van huis wordt een onneembare veste. Mathijs van Maanen (35) is in een diep dal gestort door een angststoornis, ging door het leven als een ‘kop zonder kip’ maar heeft de weg naar boven weer gevonden. De Lochemer heeft zelfs de kracht gevonden om zijn verhaal nuchter, maar invoelbaar op te schrijven en hoopt zo het taboe op psychische aandoeningen te doorbreken en de drempel naar hulp te verlagen. Het verhaal van de nuchtere Achterhoeker bewijst dat elk mens getroffen kan worden door een psychische aandoening. “Iedere persoon die ik hiermee kan helpen, is er een.”

Door Gerwin Nijkamp

Het is februari 2016 als van de een op de andere dag het leven van de eindtwintiger compleet op z’n kop staat. Onderweg van Lochem naar zijn werk in Hengelo (O.) verheugt hij zich deze zonnige ochtend op het voorjaar dat zich aandient, maar schijn bedriegt: eenmaal op kantoor aangekomen pakken pikzwarte wolken zich boven hem samen. Zijn directeur brengt hem de uiterst trieste boodschap: een collega is die nacht plotseling overleden.

Onderhuidse angst
De schokkende gebeurtenis blijkt de trigger te zijn voor een angst die bij Mathijs al sinds zijn vroege jeugd onderhuids zit: je kunt plotseling doodgaan. Zelf is hij zich op dat moment absoluut nog niet bewust van de angststoornis die hij al die jaren langzaam heeft ontwikkeld. “Ik begreep het zelf ook niet. Natuurlijk kende ik die collega, maar ik werkte er pas 2,5 maand. Hoe kon mij dit harder raken dan heel veel anderen?”

Hoe hij ook zijn best doet om alles rationeel te bekijken, de angst om plotseling dood neer te vallen wordt erger en erger. Dat heftige gevoel komt steeds vaker plotseling op en gaat gepaard met hyperventilatie, een zeer hoge hartslag en de allesoverheersende gedachte dat hij moet maken dat hij wegkomt. Dit zorgt voor hachelijke situaties in de auto: van in paniek de auto de berm insturen tot kotsend naast zijn moeder in de bijrijdersstoel zitten. “Ik ontwikkelde op een gegeven moment een angst voor die angst. Ik was bang om weer in zo’n situatie terecht te komen.” Uiteindelijk loopt Mathijs totaal vast en heeft hij geen andere keuze dan professionele hulp inschakelen.

‘2,5 jaar was ik toen Remco overleed. Ik was me toen dus niet bewust van gevoelens als verdriet en gemis’

Overleden broertje
Met hulp van een psycholoog komt hij tot het inzicht dat de oorsprong van zijn ontwikkelde angststoornis is te vinden in het verlies van zijn jongere broertje. De impact die deze gebeurtenis op hem heeft gehad, is Mathijs tot dan toe nooit duidelijk geweest. “2,5 jaar was ik pas toen Remco bij zijn geboorte overleed. Ik was me toen dus niet bewust van gevoelens als verdriet en gemis.”

Later worden nog twee zusjes geboren en beleeft hij een naar eigen zeggen gelukkige jeugd. Mathijs koestert zijn warme gezin waarin alles met elkaar gedeeld kan worden. Ook de dood van zijn broertje is geen taboe. “We gingen regelmatig naar het tuintje van Remco, zoals mijn ouders zijn gedenkplek noemden. Zij waren er heel open over.”

Mathijs de Medicijnman
Wat wel opvalt, is het enorm zorgzame karakter van Mathijs en zijn grote verantwoordelijkheidsgevoel. “Ik was er altijd wel heel alert op dat mijn zusjes niets zou overkomen”, herinnert de Lochemer zich. Ook bereidt hij zich altijd goed voor op onverwachte situaties, neemt bijvoorbeeld altijd een flesje water mee.

Zowel zijn familie, de fijne club vrienden die hij om zich heen verzamelt, als hijzelf zien echter geen redenen om zich zorgen te maken. Dat hij voor de zekerheid een hele voorraad medicijnen in zijn koffer propt als hij met vrienden op vakantie gaat, levert hem de bijnaam Medicijnman op. Dat hij de nachten ligt te malen in bed en soms zelfs op het punt staat om naar huis te gaan, doen ook geen alarmbellen rinkelen. Heimwee, is de logische verklaring van zijn omgeving. Kan iedereen overkomen. “En zo dacht ik er zelf ook over. Een geruststellend gesprek met het thuisfront hielp me er ook altijd wel weer bovenop.”

Praten helpt
Achteraf bezien zijn er dus wel wat aanwijzingen geweest. Maar, zo constateert Mathijs nuchter, iedereen heeft wel eens iets. Zijn ouders hebben zich wel afgevraagd of er niet eerder ingegrepen had kunnen worden. Zelf neemt hij helemaal niemand wat kwalijk. “Ik weet ook niet of ik uit het diepe dal was gebleven als ik eerder hulp had gekregen.” Hoewel hij het niemand gunt om zo’n donkere periode door te moeten maken, maakt het hem wel de persoon die hij vandaag de dag is. Trotse vader van Cas en Saar, liefdevolle partner van Mirjam en ook collega’s en vrienden zien hem als vrolijk gezelschap. De angststoornis die nog steeds in hem zit, heeft hij geaccepteerd. Dankzij professionele hulp van een psycholoog en een psychomotorisch therapeut, maar vooral ook dankzij Mirjam, familie en vrienden. Daarom heeft hij een belangrijke boodschap voor iedereen die angsten heeft, aan stress lijdt of andere psychische klachten heeft: “Praat erover!”

Begin vooral klein, is het advies van Mathijs. “Deel je gevoel en gedachten met je partner of familie. Dat lucht al op.” Ook buiten die veilige cirkel, helpt het enorm om erover te praten, weet de ervaringsdeskundige. Hij werkt zelf in de bouwwereld en merkt dat zijn collega’s het fijn vinden dat hij open over zijn angststoornis is. “Niet iedereen snapt het, en dat is eigenlijk maar goed ook, maar vrijwel iedereen is positief als ik het deel.” Behalve waardering, merkt Mathijs ook dat er hier en daar herkenning is. Hij staat niet alleen. “Er zijn veel mensen met uiteenlopende angsten.”

Ook denkt Mathijs dat zijn openheid een eventuele wig tussen hem en zijn vrienden heeft voorkomen. “Zij weten bijvoorbeeld dat ik niet naar Amsterdam durf te rijden, maar als ze in de buurt van Lochem zijn, drinken we hier heel gezellig een biertje.”

Klachten herkennen
Praten alleen is echter niet voldoende als de klachten echt ernstige vormen aannemen. Voor Mathijs was er uiteindelijk geen keuze: hij moest professionele hulp inschakelen. Voor anderen zijn er misschien tekenen die je kunt herkennen. “Als je in bepaalde situaties blokkeert of deze bewust gaat mijden, dan is dat wel een reden om eens te gaan praten.”

Hoewel Mathijs beseft dat een klik met een hulpverlener niet vanzelfsprekend is, is hij zelf vol lof over de psychische gezondheidszorg. “Ze kunnen je zoveel handvatten geven om ten eerste jezelf te leren kennen en daarna om met de lastige situaties of gedachten om te gaan.”

Een veelvoorkomende reactie op klachten is dat mensen zich opsluiten. Dit werkt echter averechts. “Je moet juist uit je hoofd komen.” Niet voor niets is bewegen vaak een van de belangrijke wegen naar herstel. “Een wandeling in de buitenlucht, even het gras maaien, het helpt allemaal.” Het zou daarom volgens Mathijs ook enorm helpen als de buitenwereld minder snel oordeelt als iemand met psychische klachten niet werkt, maar wel in de tuin bezig is of naar een feestje gaat. “Stel in plaats daarvan vragen, daar kun je iemand echt mee helpen.”

De cover van het boekje. 

Kop Zonder Kip
Puur om voor zichzelf inzichtelijk te maken dat hij wel degelijk stappen vooruit zet, begint Mathijs van Maanen tijdens de therapie met het opschrijven van positieve ervaringen. “Om mezelf een compliment te geven voor de stappen die ik zet.” Hij merkt dat het hem ontzettend helpt. Niet alleen bij zichzelf, maar ook zijn omgeving begrijpt hem beter door het lezen van zijn verhalen. “Ik deelde het in kleine kring op een website en kreeg vaak de vraag wanneer ik het volgende stuk online zou zetten.”
Uiteindelijk besluit hij om niet alleen de stappen voorwaarts tijdens de therapie op te schrijven, maar ook de hele ontwikkeling van zijn angststoornis op te tekenen in zes heldere hoofdstukken: De Oorsprong, De Trigger, De Constatering, De Therapie, De weg omhoog en De nieuwe ik. “Ik heb het opgeschreven om niet te vergeten”, legt Mathijs uit. “Eerst met pen en papier, later heb ik het op mijn website gezet en nu heb ik het als boekje laten drukken. Om het letterlijk weg te kunnen zetten zodat ik het niet altijd bij me hoef te dragen in mijn hoofd, maar wel zo kan pakken als ik het echt nodig heb.”
Het boekje heet Kop Zonder Kip. De titel verwijst naar de manier waarop hij zijn omgang met de angst typeert: ‘Doordat je zoveel in je hoofd zit, en daarbij je lijf gewoon vergeet, lijkt het alsof je niet meer bestaat, alsof je door de ruimte zweeft.’
De gehele inhoud van het boekje is op zijn website te lezen. Wie liever een fysiek exemplaar ontvangt, kan het daar bestellen.